#10 Gaslighting:
Obrona przed manipulacją cz.2
Zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego czasami czujesz się tak, jakby twoje spostrzeżenia były całkowicie niewłaściwe, mimo że jesteś pewien swoich doświadczeń?
Może być to wynik gaslightingu – jednej z najbardziej subtelnych i jednocześnie destrukcyjnych form manipulacji psychologicznej.
Definicja gaslightingu:
Co to jest i skąd wzięła się ta nazwa?
Nazwa „gaslighting” pochodzi z tytułu sztuki teatralnej, która została następnie zaadaptowana w słynnym filmie „Gaslight” z 1944 roku z Ingrid Bergman w roli głównej. W tej historii mąż próbuje przekonać swoją żonę, że traci zmysły, systematycznie manipulując elementami jej otoczenia. Jest to doskonałe wprowadzenie do zrozumienia, jak gaslighting działa w praktyce: poprzez podważanie rzeczywistości innej osoby do tego stopnia, że zaczyna ona wątpić w swoje zdolności percepcyjne, a nawet w własne zdrowie psychiczne.
Gaslighting to forma manipulacji psychologicznej, w której manipulator próbuje zakwestionować rzeczywistość, percepcję lub zdrowie psychiczne swojej ofiary. Osoba stosująca gaslighting może to robić poprzez systematyczne kwestionowanie wspomnień, odczuć lub decyzji ofiary, często podważając jej zdolność do rozpoznawania tego, co jest rzeczywiste. Efektem może być poczucie dezorientacji i obniżenie samooceny ofiary, która zaczyna wątpić w swoje własne spostrzeżenia lub sanie psychiczne, często nie zdając sobie sprawy, że jest manipulowana.
Przykład:
Wyobraź sobie sytuację, gdy przełożony systematycznie podważa kompetencje swojego pracownika. Julia, młoda analityczka w dużej firmie, regularnie otrzymuje od swojego szefa, Marka, sprzeczne instrukcje dotyczące projektów. Gdy Julia zwraca uwagę na niejasności lub prosi o wyjaśnienia, Marek odpowiada, że nigdy nie dawał takich instrukcji, a Julia powinna lepiej skupić się na swojej pracy i słuchać, co do niej mówi. Marek często mówi jej także, że nikt inny nie ma problemów z rozumieniem jego poleceń, co sprawia, że Julia zaczyna wątpić w swoje zdolności analityczne i komunikacyjne.
Scenariusz ten jest klasycznym przykładem gaslightingu, gdzie ofiara zaczyna wątpić w swoje umiejętności i percepcję rzeczywistości, a manipulator zyskuje kontrolę i dominację.
Przypadek Britney Spears.
Jednym z szeroko dyskutowanych przypadków gaslightingu, który dotyczył znanej osoby, jest historia Britney Spears, która została szeroko omówiona w mediach i dokumentach.
Britney Spears przez wiele lat była pod kuratelą swojego ojca, co oznaczało, że nie miała kontroli nad swoimi finansami, decyzjami zawodowymi ani osobistymi. Media często przedstawiały ją w sposób, który podważał jej zdolność do racjonalnego myślenia i samodzielnego podejmowania decyzji. Wielokrotnie podkreślano jej rzekome problemy psychiczne, co dodatkowo umacniało narrację o jej rzekomej niestabilności.
Podczas gdy publiczna dyskusja skupiała się na jej zachowaniu i zdrowiu psychicznym, rzadziej mówiono o wpływie, jaki ciągła krytyka i brak autonomii mogły mieć na jej samopoczucie. W swoich zeznaniach przed sądem Britney podkreślała, jak kuratela i sposób traktowania jej przez otoczenie oraz media wpłynęły negatywnie na jej zdrowie psychiczne i samopoczucie. Opisywała sytuacje, w których kwestionowano jej zdolność do podejmowania decyzji na temat własnego życia, co jest kluczowym elementem gaslightingu.
Jak rozpoznać gaslighting?
Rozpoznawanie gaslightingu wymaga uważności na subtelne, ale destrukcyjne zachowania i wypowiedzi, które mają na celu podważenie czyjejś rzeczywistości. Oto kilka typowych zachowań i wypowiedzi gaslightera:
- Negowanie doświadczeń: Gaslighter często kwestionuje wspomnienia lub doświadczenia innych, mówiąc coś w stylu: „To nigdy się nie zdarzyło”, „Nie przesadzaj”, lub „To tylko w twojej głowie”.
- Wykorzystywanie wątpliwości: Mogą mówić, „Czy jesteś pewny/pewna, że to pamiętasz dobrze?” lub „Zawsze przekręcasz fakty”.
- Podważanie emocji i uczuć: Gaslighter może bagatelizować uczucia innych, używając zwrotów jak „Jesteś zbyt emocjonalny/emocjonalna” lub „Zawsze dramatyzujesz”.
- Izolacja od innych: Gaslighter może próbować odciąć swoją ofiarę od rodziny i przyjaciół, sugerując, że „Nikt ci nie wierzy” lub „Wszyscy myślą, że jesteś niestabilny/niestabilna”.
Przykłady z życia codziennego:
W związkach:
Partner mówi drugiej osobie, że jej reakcje są przesadzone lub nieadekwatne do sytuacji, na przykład mówiąc „tylko szukasz powodu do kłótni” lub „nikt inny by się tak nie czuł”.
W miejscu pracy:
Szef, który mówi pracownikowi, że jego/jej wykonanie projektu było niezadowalające, mimo wcześniejszych pochwał lub braku konstruktywnego feedbacku, mówiąc coś w stylu „Nigdy naprawdę nie rozumiałeś/rozumiałaś, czego oczekuję”.
W rodzinie:
Rodzic, który krytykuje dziecko za wyrażanie uczuć, mówiąc „Przesadzasz, jak zawsze” lub „Nie masz prawa czuć się tak z powodu czegoś tak mało ważnego”.
Psychologiczne i emocjonalne skutki gaslightingu
- Utrata pewności siebie:
Ofiary gaslightingu z czasem mogą zacząć wątpić w swoje zdolności decyzyjne, co prowadzi do ogólnego spadku pewności siebie. Są ciągle krytykowane i ich doświadczenia są podważane, co może sprawić, że będą się czuły niekompetentne i bezwartościowe.
- Problemy z pamięcią i koncentracją:
Systematyczne kwestionowanie przez gaslightera rzeczywistości i doświadczeń ofiary może prowadzić do niepewności co do własnych wspomnień i percepcji. Ofiary mogą zacząć mieć trudności z pamięcią wydarzeń, co jest wynikiem ciągłego stresu i zamętu emocjonalnego.
- Izolacja społeczna:
Gaslighter często izoluje swoją ofiarę od rodziny i przyjaciół poprzez sianie wątpliwości co do intencji tych osób lub poprzez tworzenie konfliktów. Ofiary mogą się oddalić od bliskich, ponieważ czują się nierozumiane lub wstydzą się swojej sytuacji.
- Zaburzenia lękowe i depresyjne:
Długotrwałe narażenie na gaslighting może prowadzić do zaburzeń lękowych i depresyjnych. Ofiary mogą odczuwać chroniczny stres, lęk przed dalszą krytyką, a także głębokie uczucie smutku lub beznadziejności związane z poczuciem utraty kontroli nad własnym życiem.
- Zaburzenia psychosomatyczne:
Stres emocjonalny wywołany gaslightingiem może przekładać się na fizyczne dolegliwości, takie jak bóle głowy, zaburzenia snu, problemy z trawieniem, czy chroniczne zmęczenie.
- Poczucie alienacji:
Ofiary gaslightingu mogą czuć się odizolowane nie tylko społecznie, ale także emocjonalnie. Często czują, że nikt inny nie może zrozumieć ich sytuacji, co pogłębia ich izolację i alienację.
Rozpoznanie tych skutków i zrozumienie, że są one wynikiem manipulacji, a nie osobistych niedostatków, jest kluczowe w procesie leczenia i odzyskiwania kontroli nad własnym życiem. Dla wielu osób ważne jest też szukanie profesjonalnego wsparcia, takiego jak terapia psychologiczna, która może pomóc w odbudowie własnej tożsamości i zdolności do zaufania sobie i innym.
Historie osób dotkniętych gaslightingiem
Historia Anny
Anna przez kilka lat była w związku z partnerem, który stopniowo zaczął kwestionować jej zdolność do zapamiętywania wydarzeń i interpretowania faktów. Początkowo była przekonana, że problemy w ich związku wynikają z jej pamięci i emocjonalności. Jej partner często mówił: „Przecież wiesz, że masz tendencję do zapominania ważnych rzeczy” lub „Zawsze reagujesz zbyt emocjonalnie”. Z czasem Anna zaczęła szukać informacji na temat swoich doświadczeń i natrafiła na artykuł o gaslightingu. Uświadomiła sobie, że wiele z opisanych zachowań pasuje do tych, które stosował jej partner.
Anna zdecydowała się skonsultować z psychologiem, który pomógł jej zrozumieć mechanizmy gaslightingu i strategie radzenia sobie z manipulacją. Z czasem, uzbrojona w wiedzę i wsparcie terapeuty, Anna podjęła decyzję o zakończeniu związku i odbudowie swojego poczucia własnej wartości.
Historia Michała
Michał pracował w korporacji pod kierownictwem przełożonego, który regularnie podważał jego wyniki pracy, mimo wcześniejszych pochwał. Szef Michała często publicznie krytykował jego projekty, jednocześnie prywatnie wyrażając zadowolenie z jego pracy. Michał początkowo myślał, że to efekt wysokich standardów w firmie, ale z czasem zaczął odczuwać ciągły stres i obawy przed kolejnymi spotkaniami. Pewnego dnia, po rozmowie z kolegą, który zauważył, że szef stosuje podobne techniki wobec innych pracowników, Michał zdał sobie sprawę, że może być ofiarą gaslightingu.
Postanowił dokumentować wszystkie interakcje z przełożonym i szukać wsparcia u innych liderów w firmie oraz u doradcy zawodowego. Dzięki zebranym dowodom i wsparciu, Michał był w stanie przedstawić sprawę wyższemu zarządowi, co ostatecznie doprowadziło do zmiany jego bezpośredniego przełożonego i poprawy środowiska pracy.
Wnioski
Te historie pokazują, jak ważne jest posiadanie wiedzy na temat gaslightingu i wsparcie ze strony profesjonalistów lub bliskich. Ofiary, które zidentyfikowały, że są manipulowane, często potrzebują pomocy w odbudowie zaufania do siebie i swoich percepcji. Edukacja na temat gaslightingu, wsparcie społeczności, profesjonalna pomoc psychologiczna oraz solidna sieć wsparcia są kluczowe w radzeniu sobie z tą formą manipulacji.
7 strategii obrony przed Gaslighterem
Stawianie czoła gaslightingu i obrona przed nim wymaga zrozumienia dynamiki tej formy manipulacji oraz budowania solidnych strategii radzenia sobie. Oto kilka sprawdzonych technik i rad od ekspertów, które mogą pomóc w ochronie własnego zdrowia psychicznego i emocjonalnego:
- Uznawanie własnych uczuć i doświadczeń
Pierwszym krokiem jest uznawanie, że twoje uczucia i percepcje są ważne i mają wartość. Gaslighting działa przez podważanie twojej zdolności do zaufania sobie, więc ważne jest, aby przypominać sobie, że masz prawo do własnych odczuć i wspomnień.
- Dokumentowanie rzeczywistości
Prowadzenie dziennika lub notatek, w których zapisujesz ważne wydarzenia, rozmowy i swoje uczucia, może pomóc w zachowaniu obiektywnej perspektywy. Taka dokumentacja może być pomocna, gdy zaczynasz wątpić w swoje wspomnienia lub gdy musisz przedstawić dowody na zachowania gaslightera.
- Budowanie sieci wsparcia
Otoczenie się zaufanymi osobami, które rozumieją sytuację i mogą potwierdzić twoje doświadczenia, jest niezmiernie ważne. Często gaslighter próbuje izolować swoje ofiary, więc utrzymywanie kontaktów z przyjaciółmi i rodziną może być kluczowe.
- Edukacja na temat gaslightingu
Zrozumienie, co to jest gaslighting i jakie są jego techniki, może pomóc ci szybciej zauważyć i zidentyfikować te zachowania. Wiedza jest tu twoją tarczą — im więcej wiesz, tym trudniej jest manipulatorowi wpływać na ciebie.
- Ustawianie jasnych granic
Decydujące jest określenie, co jest dla ciebie akceptowalne a co nie, i konsekwentne egzekwowanie tych granic. Jeśli ktoś zaczyna zachowywać się w sposób, który podważa twoje zdrowie psychiczne, musisz być gotowy powiedzieć „stop” lub nawet zakończyć interakcję.
- Szukanie profesjonalnej pomocy
Często wsparcie terapeuty czy doradcy może być nieocenione. Profesjonaliści mogą pomóc w zrozumieniu sytuacji, dostarczeniu strategii radzenia sobie i odbudowie poczucia własnej wartości.
- Ćwiczenie odporności emocjonalnej
Rozwijanie odporności emocjonalnej może obejmować techniki takie jak medytacja, mindfulness, techniki relaksacyjne, czy regularne ćwiczenia fizyczne. Te praktyki mogą pomóc w utrzymaniu równowagi emocjonalnej i lepszym radzeniu sobie ze stresem.
Pamiętaj, że skuteczna obrona przed manipulacją i manipulatorem to przede wszystkich obnażenie ich strategii, umiejętność obrony własnego terytorium i rozwijanie w sobie poczucia pewności siebie.
Pozdrawiam
Artur Raba